'SMART': het doet je misschien denken aan het automerk, of misschien leg je meteen de link naar die lekkere chocoladesnoepjes. Mmmmm. Smarties... Ik moet je teleurstellen: geen vijf minuten durend promopraatje voor auto's of snoep hier. Na mijn eerder persoonlijke blogverhalen nu een vleugje professionele inhoud in een Hallo Ergo!-blog. In deze post ga ik graag in op het formuleren van SMART-doelstellingen. Euh, watte? SMART-doelstellingen. SMART staat voor 'specifiek', 'meetbaar', 'acceptabel', 'realistisch' en 'tijdsgebonden'. De theorie is één, de uitvoering twee, maar ik licht eens zo graag toe hoe helpend SMART-doelstellingen voor mezelf als ergotherapeut kunnen zijn. Niet omdat het moet, wel omdat het werkt voor mij. En misschien ook voor jullie?
Je kan de SMART-methode inzetten wanneer en voor wat je maar wilt.
Ik begin even bij het begin. Geen paniek, het wordt geen louter theoretische uiteenzetting. Echter, ik kan pas de 'lekker zoete' praktijk benoemen, als je de basissmaak geproefd hebt. Geef toe, na die intro en dit zinnetje krijgt je toch echt zin in die chocoladesnoepjes? ;-) Oké, back to business! Zoals eerder geschreven is SMART de afkorting voor 'specifiek', 'meetbaar', 'acceptabel', 'realistisch' en 'tijdsgebonden'. Sommigen spreken ook over SMARTI, waarbij de 'i' staat voor 'inspirerend'. Deze methode kan helpen om van je doelstellingen ook écht bruikbare doelstellingen te maken. Ze onderscheiden in sommige gevallen een droom of ideaalbeeld van de werkelijkheid. Waarmee ik natuurlijk niet wil zeggen dat dromen niet realistisch zijn. Soms wel, en dan moet je ze gewoon nastreven. Soms is een droom echter nog zo ver weg van dat wat men realistisch noemt. Dan kan je SMART-doelstellingen formuleren. Met die doelstellingen slaag je er misschien toch in om die verre droom ooit te realiseren, wie weet.
Wat heeft SMART(I) nu te maken met mij als ergotherapeut of met jou? Wel, je kan de SMART-methode inzetten wanneer je maar wilt. Bij goede voornemens voor jezelf, bij doelstellingen die je samen met je kind/cliënt wilt bereiken, bij het begeleiden en ondersteunen van ouders,... Noem maar op. Ik gebruik het SMART-principe niet echt voor mezelf als persoon. Ik ben een 'bon vivant' die wel zal zien waar ze uitkomt, zonder dat daar persé doelstellingen bij komen kijken. Ik droom natuurlijk wel... Zo droom ik er bijvoorbeeld van dat over 10 jaar heel wat mensen in Vlaanderen Hallo Ergo! kennen en er een enthousiast en warm gevoel bij krijgen. Of dit dan echt een persoonlijk doel is, dat laat ik in het midden. We zien wel. Los daarvan gebruik ik SMART wél als ergotherapeut. Ik gebruik het om doelstellingen vorm te geven bij de kids die ik begeleid. Samen zoeken naar hun hulpvraag, om die dan om te zetten naar een realistisch doel.
Daarnaast laat het formuleren van SMART-doelstellingen mij ook toe om kritisch naar mezelf te kijken. Ben ik effectief bezig met het werken aan de vooropgestelde doelen? Ben ik écht datgene aan het trainen wat het kind nodig heeft om de doelstelling te behalen? Ben ik nog relevante therapie aan het geven waarmee het kind vooruitgang boekt in zijn of haar alledaagse leven? Het maakt mijn interventies waardevoller en vooral betekenisvoller voor cliënt en context.
Doelstellingen kunnen dienen als visualisatie, als checklist. Als boost voor het zelfvertrouwen. Als motivator om verder te blijven oefenen.
Ik begin bij het begin. Zo starten we denk ik allemaal binnen een therapielokaal. Ik start met de vraag: is er een hulpvraag? Zo ja, wat is die hulpvraag? Wat wilt het kind in kwestie leren, kunnen, bereiken? Bij een kind horen ook ouders, leerkrachten, oma's, opa's, sportleerkrachten,... Wat zijn hun hulpvragen? Uitklaren maar. Pas wanneer er een hulpvraag is kan ik aan de slag. Als alles oké loopt voor het kind, als de ouders geen moeilijkheden ervaren en het kind vond zijn of haar plekje op school, wie zijn wij dan om met hopen doelstellingen en 'verbeterpunten' af te komen? Soms is imperfectie ook perfect. Da's natuurlijk mijn mening en dat hoeft daarom zeker niet de jouwe te zijn. Gesteld dat er een hulpvraag is, dan is stap twee het formuleren van doelstellingen. Samen met de ouders, samen met het kind, samen met de context. Het is natuurlijk leuk als kind en context vooruitgang zien. Als ze samen stapjes zetten in de richting die zij willen én die stapjes ook kunnen waarnemen. Het opstellen van doelen kan dan dienen als visualisatie en checklist. Als boost voor het zelfvertrouwen, als motivator om verder te blijven oefenen.
Die doelen maken we allereerst specifiek (Smart). Je kan een doelstelling specifiek maken door enkele W-vragen te beantwoorden: Wie wilt iets bereiken? Wat wil het kind bereiken? Waar wilt het kind dat kunnen? Waarom is iets voor het kind of context belangrijk? Je leest het goed, ik zeg niet 'wie moet iets bereiken' of 'wat moet het kind bereiken'. Er zijn geen moetjes, er is een hulpvraag en een wil om aan iets te werken. Een voorbeeld van iets specifieks 'fietsen zonder zijwieltjes'. Of 'met mes en vork het avondmaal kunnen eten'. Of misschien 'alle letters van het alfabet herkennen en correct lezen/benoemen'. Als je deze voorbeelden leest weet je meteen wat er bedoeld wordt. Da's specifiek.
Naast specifiek maak ik doelstellingen ook meetbaar (sMart). Je kan pas zeker zijn dat het doel bereikt is als het 'meetbaar' is. Niet enkel in de letterlijke vorm van het woord, zoals bij het afnemen van assessments of toetsen, maar ook gewoon als het duidelijk is wanneer een doel behaald is. Bijvoorbeeld 'helemaal zelfstandig fietsen zonder zijwieltjes, zonder vallen, op de speelplaats' . Of 'zelfstandig zacht vlees snijden met mes en vork tijdens het avondeten'. Of misschien 'alle leesletters juist benoemen aan de hand van flitskaartjes'. Al deze vaardigheden zijn zo omschreven dat je gewoon kan merken of het doel behaald is of niet.
Doelstellingen moeten ook acceptabel (smArt) als je't mij vraagt. Het doel moet logisch zijn en de uitvoerder, in mijn geval het kind en context, moeten er helemaal achter staan. Zo komen we terug op mijn visie 'als er geen hulpvraag is, moeten we niet met z'n allen aan de slag gaan'. Stel jezelf de vraag of het kind achter het geformuleerde doel staat. Stel jezelf de vraag of het kind écht iets zal hebben aan het bereiken van het doel. Stel: jij als therapeut of begeleider vindt dat het kind onhandig is, geen perfect evenwicht heeft en veel knoeit. Je merkt dit op in therapie en koppelt het terug naar de ouders, de school, alle betrokkenen. Zij geven aan dat ze dit herkennen, maar dat dit niet leidt tot een functioneel probleem. Het kind kan mee, is gelukkig, kan deelnemen aan wat het leuk en belangrijk vindt. Een doel bedenken rond deze 'moeilijkheden' en hieraan werken is dan niet altijd acceptabel en logisch.
Zo komen we uit bij het formuleren van een realistisch doel (smaRt). Een doelstelling moet haalbaar zijn. Niet te makkelijk, niet te moeilijk. Zie het niet te groots, maar zorg dat het voldoende uitdagend is. Dat houdt de motivatie hoog. Is de hulpvraag fietsen zonder zijwieltjes, maar heeft het kind moeite met evenwicht, dan kan je doel onrealistisch zijn. Althans, onrealistisch op dat moment. Dromen mag, dromen moet. Probeer dan enkele stapjes terug te zetten. Welke basisvaardigheden moet het kind benutten om te komen tot het fietsen zonder zijwieltjes? Beschik ik als therapeut over de nodige skills om die tussenstappen aan te leren? Heb ik het nodige materiaal voor handen? Allemaal vragen die je jezelf kan stellen om na te gaan of de doelstelling realistisch is. Het kan dus ook zijn dat het doel realistisch is, maar dat ikzelf niet over de kennis beschik om het haalbaar te maken. Dan kan doorverwijzen of samenwerken een sleutel tot succes zijn.
Last but not least, aan eindeloze doelen heeft niemand iets, dus maak je ze best tijdsgebonden (smarT). Maak zeker een startdatum visueel. Daarom niet rechtstreeks vermeld in je doelstelling, maar wel terug te vinden bij je doelstelling. Alleen met zo'n startdatum kan je iets tijdsgebonden maken. Kies soms beter voor kortere doelstellingen, dan immens lange exemplaren. Als je in kleine stapjes werkt boekt het kind én context stapsgewijs vooruitgang. Yes, behaald! Op naar het volgende. Dat willen we creëren toch? Als leren fietsen zonder zijwieltjes na 1 jaar oefenen moeilijk blijft, en er bitter weinig vooruitgang wordt geboekt, stel jezelf dan de vraag of er niet anders gekeken moet worden naar het doel in kwestie. Als je kind met mes en vork kan eten, hetzij niet perfect, hetzij niet zoals de etiquette het voorschrijft, en je wilt blijven oefenen tot perfectie aanwezig is, stel jezelf dan de vraag of dat het waard is. Spreek met ouders en kind en school en... een termijn af. Hoe lang proberen we? Hoe lang oefenen we? Hoe lang zetten we in op remediëren? Zit die tijd erop? Evalueer de doelstellingen en stuur bij waar nodig.
Als extraatje werd inspireren nog toegevoegd (smartI). Je kan het een beetje vergelijken met het acceptabel zijn van een doel, maar hier gaat het echt om het idee 'is deze doelstelling motiverend'. Krijgt men er zin en energie van? Als je kind er helemaal voor wilt gaan en zich geïnspireerd voelt om het doel te behalen, dan heeft dat een positief effect op de weg er naartoe.
Imperfectie is soms ook perfect.
Voor zij die het nog niet wisten. Ik vind 'samen alles leuker'. Dus deel ik graag dingen. Dat maakt van mijn ideeën, onze ideeën. Dat maakt van individuele doelstellingen, samen-doelstellingen. Dat maakt van de doelstellingen van kind en context, mijn doelstellingen. Laat je dus inspireren door deze geformuleerde SMART(I)-doelstellingen. Laat de inhoud los, zorg voor verdieping in de manier waarop. En oh ja, imperfectie is soms ook perfect, weet je nog? Zie deze doelstellingen als inspiratiebron. Evalueren en becommentariëren hoeft niet ;-). Imperfect is helemaal prima voor mij.
Louise fietst thuis zelfstandig zonder zijwieltjes op de 'koer' (exclusief zelfstandig vertrekken). - Startdatum 28-3-2022.
Max neemt consequent en zonder externe reminder een stabiele, functionele zithouding aan bij het uitvoeren van pen- en papiertaken aan tafel. - Startdatum 28-3-2022.
Mil bindt zelfstandig en stevig zijn veters wanneer hij zijn schoenen aan heeft en neer kan zitten. - Startdatum 28-3-2022.
Maaike durft haar vinger opsteken in de klas wanneer ze een vraag heeft tijdens een toets. - Startdatum 28-3-2022.
Kasper hanteert een functionele potloodgreep tijdens het schrijven van woordjes in de klas met behulp van de 'Schrijfstart-afbeelding' die als reminder op zijn bank plakt. - Startdatum 28-3-2022.
Julie werkt gedurende 15' zelfstandig en in stilte aan een opgedragen tafeltaak in een prikkelarme omgeving. - Startdatum 28-3-2022.
Tessa komt thuis tot het zelfstandig maken van haar huiswerk door gebruik te maken van het stappenplan dat ze hiervoor maakte in therapie (transfer). - Startdatum 28-3-2022.
De ouders van Eva passen de gegeven opvoedingstips toe in de thuiscontext bij moeilijk slaapgedrag, niet willen eten,... - Startdatum 28-3-2022.
De ouders van Simon houden gedurende één week een dagboek bij van zijn nachtelijke activiteit (slapen, wakker worden, wenen, opnieuw inslapen,...). - Startdatum 28-3-2022.
Ouders, leerkrachten, betrokken zorgverleners,... nemen driemaandelijks deel aan een multidisciplinair overlegmoment waar doelstellingen worden geëvalueerd en indien nodig opnieuw op elkaar worden afgestemd. - Startdatum 28-3-2022.
...
(Namen zijn fictief en random gekozen.)
Pssst, ook gemerkt dat ik 'kunnen', 'leren', 'moeten',... niet gebruik als werkwoorden? Als je doelen actief formuleert vertrekken ze steeds vanuit diegene die ze wilt bereiken. Denk er ook aan dat een doel nooit iets vaststaand hoeft te zijn. Doelen kunnen dynamisch zijn, kunnen geëvalueerd en bijgestuurd worden. Doelen zijn cliëntgericht. Doelen kunnen on hold gezet worden, doelen kunnen irrelevant worden. Doelen kunnen op elk moment, eender waar geoptimaliseerd worden. Dat maakt ze sterk. Dat maakt ze waardevol.
Liefs
Nienke